Trong bối cảnh đó, nhóm nghiên cứu của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) đã xây dựng Đề án đổi mới và phát triển trợ giúp xã hội Đề án cải cách chính sách bảo hiểm xã hội, đặt ra mục tiêu đạt được diện che phủ hưu trí toàn dân thông qua hệ thống hưu trí đa tầng, kết hợp các cơ chế hưu trí đóng góp và không đóng góp.
Đề án đề xuất cách tiếp cận mở rộng bao phủ dựa vào một hệ thống hưu trí đa tầng thường bao gồm một hợp phần lương hưu cào bằng lấy từ nguồn thuế (Tầng 1), một hợp phần hưu trí bắt buộc đóng góp theo thu nhập (Tầng 2) và một hợp phần hưu trí bổ sung (Tầng 3). Cụ thể:
Tầng 1: Hưu trí không đóng góp được lấy từ nguồn thuế
Tầng 1 này, theo nhóm nghiên cứu, nhằm mục đích đảm bảo mọi người đều có thu nhập tối thiểu khi về hưu thông qua lương hưu được lấy từ nguồn thuế. Điều này hoàn toàn phù hợp với Khuyến nghị Sàn an sinh xã hội của ILO. Sự đảm bảo này đặc biệt phù hợp với những người không có hoặc chỉ có rất ít khả năng đóng góp vào cơ chế hưu trí có đóng góp khi còn làm việc, kể cả những người có thu nhập thấp và không thường xuyên, người lao động làm việc phi chính thức và các nhóm khó tiếp cận như lao động nông nghiệp.
Nghị quyết số 28-NQ/TW năm 2018 về cải cách chính sách bảo hiểm xã hội đã nêu việc mở rộng bao phủ sẽ dựa vào trợ cấp thẩm tra hưu trí. Từ trước tới nay, trợ cấp thẩm tra hưu trí có nghĩa là tất cả những người không nhận lương hưu đóng góp (trong trường hợp ở Việt Nam là chế độ hưu trí bảo hiểm xã hội) sẽ hưởng hưu trí được tài trợ từ nguồn thuế.
Nghị quyết số 28 cũng đặt ra các chỉ tiêu tăng bao phủ tới 45%, 55% và 65% số người trên tuổi nghỉ hưu thông thường đều được hưởng một chế độ hưu trí, trợ cấp bảo hiểm xã hội hàng tháng và phụ cấp xã hội vào các năm 2021, 2025 và 2030 tương ứng.
Một ước tính chi phí cho thấy Việt Nam có thể có đủ nguồn lực để mở rộng chế độ hưu trí lấy từ nguồn thuế cho tất cả những người trên 67 tuổi mà không ảnh hưởng lớn đến tài chính công.
Ví dụ, giả sử giảm dần tuổi hưởng hưu trí được lấy từ nguồn thuế từ 80 xuống 68 tuổi vào năm 2030 – là cần thiết để đạt được chỉ tiêu bao phủ của Đề án cải cách chính sách bảo hiểm xã hội là 60% số người trên tuổi về hưu; mức lương hưu là 350.000đ/tháng (tương đương 25% lương công chức cơ bản), lương hưu xã hội trên cơ sở thẩm tra lương hưu (lương hưu lấy từ nguồn thuế) được ước tính chỉ đạt 0,3% GDP vào năm 2030, và sau đó bắt đầu giảm xuống vì có nhiều người bắt đầu nhận được lương hưu từ bảo hiểm xã hội.
